Psychologie Magazine

Geheugenverlies, stress, ruzie: meedoen aan Expeditie Robinson is een mentale uitputtingsslag. Zes redenen om maar liever thuis te blijven.

Geheugenproblemen
Bijna alle expeditieleden merken dat hun geheugen op het eiland hen in de steek laat. Ze krijgen moeite met het vinden van de juiste woorden of het vertellen van een samenhangend verhaal. Deelnemers kunnen niet meer op namen van  goede vrienden komen en als er naar huis gebeld mag worden, moet zelfs het eiegn telefoonnummer ver uit het geheugen opgediept worden. Deelneemster Klaar: 'Of je denkt: hé, ik heb m'n bikini aan, maar wanneer heb ik die eigenlijk aangetrokken?' Psycholoog en geheugenexpert Jaap Murre kan zich er iets bij voorstellen. 'Wat zeker een rol speelt, is de extreme verandering van omgeving. Uit onderzoek blijkt dat het moeilijk is om je doodnormale dingen te herinneren in een compleet nieuwe context. Daarnaast bdenk ik dat de enorme stress die ontstaat door fysieke ontberingen en de onderlinge spanning, de deelnemers parten speelt. Er worden enorme hoeveelheden adrenaline en cortisol aangemaakt, daardoor raakt het geheugencentrum overbelast.Het kan daardoor komen dat de mensen zich weinig herinneren van die stressvolle dagen.'
Psychiater Annemarie van Elburg, die onerzien diet naar de biologische effecten van hongeren, denkt dat de geheugenproblemen mogelijk ook ontstaan doordat de hersenen op 'stand-by' gaan: energoe wordt alleen geleverd voor de dingen die echt nodig zijn om te overleven. Dat concludeert ze uit een onderzoek bij mensen met eetstoornissen. 'Anorexiapatienten kunnen last krijgen van aandachts-, concentratie en geheugenproblemen, terwijl boulimiapatienten met een normaal gewicht deze problemen niet hebben. ALs het lichaam te weinig vet binnenkrijgt, wordt er een signaal aan de hypothalamus doorgestuurd. Deze zet dan de thermosstaat van je lichaam op laag en gaat dan trager, zodat je relatief minder snel verhongert. Dit mechanisme treedt onherroepelijk in werking als je gaat hongeren, maar het wisselt per persoon wanneer precies. Als je meer dan een kilo per week afvalt, wat bij een aantal deelnemers van Expeditie Robinson het geval is, gebeurt het het snelst.' Ook ná expeditie Robinson kunnen de geheugenproblemen nog aanhouden. Ryan een van de deelnemers vorig jaar: 'Terug in Nederland heb ik wekenlang niet auto gereden. Ik moest me zó concentreren dat ik aan het eind van de straat al doodmoe was. En nu merk ik het nog: ik ben mijn sleutels continue kwijt, vergeet de zaak af te sluiten, tank benzine in plaats van diesel...' Jaap Murre: 'Dit soort blijvende geheugen problemen zien we bij mensen die langdurig onder stress gestaan hebben - mensen met een burn out bijvoorbeeld. Maar of deze permanente schade ook binnen een week of zes Expeditie Robinson zou kunnen ontstaan is de vraag.


Eetstoornissen
Volgens Expeditie Robinsonarts Thor Halse verliezen deelnemers gemiddeld 15 tot 25 procent van hun normale gewicht tijdens Expeditie Robinson. 'Hoe ernstig dat is, hangt sterk af van hoe zwaar iemand al was. Een vrouw van gemiddeld gewicht kan bijvoorbeeld prima 15 kilo missen, omdat dat vooral vet is. Maar de gespierde, sterke types - van wie je juist denkt dat ze het ver kunnen schoppen - worden door het gebrek aan voeding al gauw zwakker, omdat ze minder vetreserves hebben om aan te spreken'.

Bij terugkomst in de bewoonde wereld wordt stevig gecompenseerd voor de geleden schade. Ex-deelnemers lopen op het 'aansterkeiland' Rawa vier keer langs het buffet - om vervolgens een nacht lang wakker te liggen van de krampen. Robin, vorig jaar: 'Je geest ziet voedsel en zegt: eet eet eet. Maar je lichaam is natuurlijk enorm verzwakt en je maag gekrompen. En dat slaat in als een bom!' Björn viel vorig jaar zo'n 11 kilo af, maar kwam in de maanden na Expeditie Robinson maar liefst 26 kilo aan. ex-deelnemer Ryan, die thuis een heel brood per dag at, viel op het eiland 18 kilo af en was pas een jaar later weer op zijn normale gewicht. 'Alleen zit alles op de verkeerde plek,' aldus Ryan.
Psychiater Annemarie van Elburg: 'Een beroemd onderzoek uit de Tweede Wereldoorlog, waarin Amerikaanse dienstweigeraars moesten hongeren, heeft aangetoond dat sommige van deze 'vrijwilligers' nooit meer een normaal eetpatroon kregen. Ook ex-anorexiapatiënten moeten vaak aan de hand van een tabel bepalen of ze voldoende gegeten hebben. Het verzadigingsmechanisme in de hersenen, dat de afstemming tussen hongergevoel en voedselinname regelt, lijkt zich niet meer te herstellen'.


Emotionele uitputting
Geroddel, gekonkel en gekissebis: Expeditie Robinson drijft erop. Alle voorwaarden voor harmonie zijn dan ook zo'n beetje weggenomen. Types als een felle zwart-witdenker en een beschden, genuanceerd gevoelsmens (die de makers feilloos bij elkaar weten te rapen) moeten in het dagelijks leven hoogstens met elkaar werken - hier moeten ze met elkaar samenleven. Robinson-reporter Wim van Dam, die samen met een camera- en geluidsman veel van de reality-opnames maakte, ziet hoe snel dat gaat botsen: 'Op zo'n eiland kun je geen afstand nemen van de mensen met wie het echt niet klikt, je bent er continu door omringt. Bovendien kun je je nauwelijks terugtrekken - als er iets is, weten de anderen het altijd meteen'.

Wat de strubbelingen nog versterkt, is dat de productiemensen een derde, neutrale partij vormen waar de deelnemers gauw naartoe trekken als er onderling heibel is. Deelnemer Klaar: 'Je krijgt er een soort NSB-mentaliteit van. Als er een conflict is, ga je eerst je hart luchten bij een van de reporters, in plaats van het met de betrokkenen bespreken. Dat wordt ook gestimuleerd: ze willen alles meteen van je weten. De normale manier van problemen oplossen wordt zo gesaboteerd'.
De honger, uitputting en verveling en de stress over het wegstemmen doen daar nog een schepje bovenop. Zo kon het gebeuren dat Giovani zijn rivaal Ryan vorig jaar in een volledig uit de hand gelopen ruzie bedreigde met een machete - waarop de productiemedewerkers zelfs moesten ingrijpen om erger te voorkomen. Creative Producer Karl Martens: 'Expeditie Robinson is veel meer "back to basics" op emotioneel gebied dan op fysiek gebied'.

Sociale wreedheid
Op de vraag wat een goede robinson in huis moet hebben, staat sociale aanvaarding bij alle deelnemers hoog op het lijstje. 'De echte Robinson Crusoë moest inventief en sterk zijn, maar op het eiland draait het vooral om sociale spelletjes', stelt deelnemer Mick. Dat onderdeel pakt niet voor iedereen even goed uit. Björn, de vrachtwagenchauffeur die vorig jaar in het begin de leiding had over het vrouwenkamp, werd geroemd om zijn survivalkwaliteiten maar bleek een holbewoner in de omgang. Met als gevolg dat velen hem weg wilden stemmen - met Ilona op kop. 'Ik kan niet wachten totdat de eerste eilandraad komt en ik heel groot op kan schrijven: "eindelijk: Björn!!!"' zei ze in een van de eerste afleveringen. Die sociale wreedheid is natuurlijk juist de kracht van het programma: weggestemd worden is ieders ergste nachtmerrie. Daarom loont het de moeite als deelnemers zich bezinnen op hun sociale strategie. Voor Robin waren het vorig jaar persoonlijke basisregels: 'Je moet met iedereen de dag doorkomen op een toffe manier en je moet achterklap vermijden'. Ook Jutta's vaardigheden om iedereen te vriend te houden, hebben haar geen windeieren gelegd. Zij won vorig jaar Expeditie Robinson.


Libidoverlies
Veel gezien in andere reality-programma's, onbekend in Expeditie Robinson: seksuele spanningen tussen de deelnemers. Aan de types die meedoen ligt dat neit. Deelnemer Mick, uitbater van een erotisch restaurant (bijnaam 'Mick Erotie'): 'Tussen de achttien deelnemers zitten echt wel een paar mooie vrouwen. Maar al binnen acht dagen komt de gedachte aan seks niet eens meer in je op. Als je dan mag kiezen tussen seks of een stuk ananas, kies je blind voor het laatste'. Een aantal mannelijke deelnemers merkte dat er ook lichamelijk dingen veranderen. Al snel konden ze niet eens meer een erectie krijgen, zelfs niet spontaan bij het wakker worden. Huisarts Bert-Jan de Boer, gespecialiseerd in erectiestoornissen, verbaast dat niets. 'Door de geestelijke en lichamelijke stress hebben de deelnemers veel adrenaline en weinig testosteron in hun bloed. Daardoor vermindert de zin in seks en dat is precies de bedoeling: het lichaam is aan het overleven en zet alle zeilen bij om een maximale prestatie te leveren. Daar is seks niet bij nodig'.

Posttraumatische stress
Hoe geweldig ze het ook vond - ze zou meteen weer meedoen - deelnemer Klaar noemt Expeditie Robinson toch een traumatische ervaring. 'Je bent ook achteraf nog een beetje in shock. Je kunt niet helder denken, droomt geagiteerd, bent doodmoe en nogal van de kaart'. Het herbeleven van de heftige gebeurtenissen op het eiland, verhoogde prikkelbaarheid en gevoelens van afstomping: psycholoog Jurgen Surinx ziet deze dingen vij veel ex-kandidaten en noemt ze symptomen van een pseudo-posttraumatische stressreactie. 'Pseudo, want echt levensbedreigend was het op geen enkel moment. Dat neemt niet weg dat heftige gevoelens ook later nog naar boven kunnen komen - vooral als de uitzendingen beginnen'.

Hoe veilig het Expeditie Robinson-avontuur ook is, op verschillende momenten hebben de expeditieleden toch voor hun gevoel bedreigende ervaringen gehad of van dichtbij meegemaakt. De bewoners van kamp Noord hebben iemand dit jaar bijvoorbeeld bijna out zien gaan tijdens een extreme survivalopdracht: ze had weggedraaide ogen, verkrampte vingers en was nauwelijks meer aanspreekbaar. Bij de andere deelnemers sloeg op dat moment de paniek toe. Ook de onvoorspelbaarheid van de gebeurtenissen op het eiland en het gebrek aan controle werken traumatische gevoelens in de hand.
een van de afvallers op Rawa vertelt hoe ze nacht na nacht indringend droomt, de hele nacht lang - en doodmoe wakker wordt. En ryan loopt nu nog de deur plat bij de dokter. 'Vroeger kwam ik één keer per jaar bij de huisarts, nu heb ik steeds iets: vermoeidheid, gebrekkige weerstand, haaruitval, concentratieproblemen. En ik heb me veel vaker dan voorheen achter de oren gekrabt over wat ik nou echt wil met mijn leven. Mijn vroegere enthousiasme is af en toe ver te zoeken.